.सांगा सुख म्हणजे काय असतं?

"आयुष्यात सुखी होण्याचे अडतीस मार्ग"

"सुखी होण्याचा राजमार्ग - न पटल्यास पॆसे परत!"

अशा नाटकी वाक्यांची कल्पनासुद्धा विनोदी वाटते. जर अशी पुस्तके वाचून सुखी होता आलं असतं तर काय सांगता! (पण असं पुस्तक लिहिणारा लेखक सुखी झालाच असता असं खात्रीने सांगता येणार नाही) खरं म्हणजे सुख मिळवण्याच प्रयत्न करण्याअगोदर सुख म्हणजे नक्की काय याचा शोध घ्यायला हवा. दु:खं नसणं म्हणजे सुखी असणं का? काहितरी कमी असणं किंवा काही गोष्टी विनाकारण जास्त असणं म्हणजे सुखी नसणं का? एखादी गोष्ट प्रयत्नपूर्वक प्राप्त करणं यात सुख आहे, की अशी गोष्ट ताब्यात ठेवता येणं यात सुख आहे?

मी कधी सुखी असतो; आणि कधी नसतो? याची एक सोपी test मी शोधून काढली आहे. फक्त या क्षणाचा विचार करायचा - या क्षणी मी काय करतो आहे, मला काही जबाबदार्यांचं ओझं वाटतय का? पुढच्या काही दिवसांमध्ये माझी मन:स्थिती साधारणपणे कशी असणार आहे? या सगळ्यांची उत्तरं समाधानकारक मिळाली, तर आत्ता, या क्षणी मी सुखी आहे असं मी मानतो. शुक्रवारची संध्याकाळ मी नक्की सुखी असतो! synthesizer वाजवतांना मी खूष असतो. सकाळी दात घासताना मी आनंदात असतो. badminton खेळताना मी सुखी असतो. project चं काम करताना? बहुतांशी मी खूष असातो. वाचन करताना मी खरोखर enjoy करत असतो. balcony तून चांदण्यांनी डवरलेलं आकाश पाहताना मी हरखून जातो.

... आणि लिखाण करताना!

एखादी व्यक्ती जे लेखन करते ते तिच्या स्वत्वाचा एक हिस्सा असतं. मी जे लिहितो ते माझं - स्वत:चं असतं. मी अनेक गोष्टींबद्दल लिहितो; पण शेवटी ते माझे विचार असतात. मी एखाद्या व्यक्तिरेखेच्या तोंडचे संवाद लिहिले तरी ती व्यक्तिरेखा हे माझं स्वत:चं अपत्य असतं. एखाद्या गोष्टीच्या निर्मितीत जर काही सुख दडलेलं असेल तर मी ते लिखाणातून अनुभवतो. विचार ही virtual entity आहे. भौतिक जगात विचाराला size-shape-form नाही. तो माध्यमातून प्रकट व्हावा लागतो. मग ते माध्यम लेखन असेल, चित्र - रंग असतील - गायन असेल, किंवा badminton खेळणंही असू शकेल. एखादी व्यक्ती जे काही करते ते तिच्या विचारांचं भौतिक स्वरूप असतं. विचारांचं सौंदर्य - कुरुपता किंवा absence सुद्धा आचरणातून समोर येतो. एखाद्याचे विचार अनेकांच्या विचारांना चालना देतात. आणि मग orchestra सारखी harmony साधली जाते, किंवा दुसर्या टोकाला महायुध्दासारखी भीषणताही! भौतिक जगापासून प्रेरणा घेत विचारांना प्रभावी बनवलं जातं. वयाबरोबर येणारं शहाणपण हे याचंच उदाहरण आहे. काही वेळा विचारांना दडवलं जातं, मुखवटा घातला जातो. समज-गॆरसमजाच्या भानगडी निर्माण होतात. प्रश्न-उत्तरांच्या श्रुंखलाही!

विचारांना असं अनिर्बंध सोडण्यास मी उत्सुक असतो. या लिखाणातल्या खूपशा बाबी obvious असतील - पुन्हा एकदा वाचताना त्या trivial वाटतीलसुद्धा. पण ते महत्वाचं नाहिए. त्यामागचा अनुभव महत्वाचा आहे. लिखाण करताना सुचणार्या विचारांची साखळी महत्वाची आहे. तो सुसाट वेग मला खरं सुख देउन जातो. विचारांची अशी खळबळ पुन्हा स्थिर झाल्यावर एक अवर्णनीय शांतता लाभते. उत्तम चित्र रंगवल्यावर चित्रकाराचं मन ज्याप्रमाणे भरून येत असेल अगदी तसंच माझं होतं. हलकं हलकं वाटतं.

आणि असा आनंद सर्वजण कधी ना कधी अनुभवत असणारच - प्रत्येकाचे मार्ग निराळे असतील; पण सर्वदेव प्रणामं शेवटी केशवमं प्रति जसा जातो; तसा end result तोच असणार, जो मी स्वत: अनुभवतो. त्यामुळे, नक्कीच ---

"सांगा सुख म्हणजे काय असतं ?

तुमचं नि आमचं सर्वांचं same असतं"

झोप

विलक्षण शीण आल्यावर जी झोप लागते - तिला 'तोड' नसते. या वेळी स्वप्नं पडत नसावीत. मनातले विचार तसेच continue होतात; पण ते track करण्याचे कष्ट मेंदूला घेववत नाहित आणि हळूहळू विचार मग भरकटत जातात.

नाना फडणवीसांची एक गोष्ट आठवते. एक भाषापंडित दरबारात आलेला असतो. अनेक भाषांवर त्याचे प्रभुत्व असते. "माझी मात्रुभाषा ओळखून दाखवा" असं आव्हान तो भर दरबारात देतो. नाना ते आव्हान स्विकारतात - एक दोन दिवसांची मुदत मागून घेतात. त्या रात्री निजानिज झाल्यावर - सर्वत्र शांतता असताना, गाढ निद्रेत असलेल्या त्या पंडिताच्या अंगावर नाना थंडगार पाणी टाकायला सांगतात. "अय्यो अय्यो!" करत पंडित खडबडा जागा होतो. नानांनी त्याची मात्रुभाषा झटक्यात ओळखलेली असते!

काल संध्याकाळी काहिसं असंच झालं. पाचच्या सुमारास मला भलती गाढ झोप लागली होती. दारावर बेल वाजली आणि उठून दार उघडण्याची प्रतिक्षिप्त क्रिया माझ्याकडून सुरु झाली. "क्रिकेट खेलने आ रहा हॆ क्या?" नितिन दारात उभा होता. "अरे मला आता badminton ची match आहे; तिकडे जायचंय". मला काही समजायच्या आतच मी हे सगळं मराठीतून बोलून गेलो होतो. त्या precise क्षणी माझी झोप उघडली आणि आठवण झाली ती नाना फडणवीसांच्या त्या गोष्टीची!

I have never heard a poetry
which is as beautiful as a tree

[ From Knuth's book on Algorithms (reference : a tree in data structures) ]

रंगपंचमी!

रात्री झोपायला उशीर होत नसल्यामुळे सकाळ कशी प्रसन्न उगवते! सकाळी वातावरणात थोडासा गारवा असतो. balcony तून छान थंडगार झुळूक अंगावर घेत; आळस झटकून दिवसाची सुरुवात होते. प्रातर्विधी आटोपून बाहेर पडता-पडता सूर्याची पहिली किरणे निळंशार आकाश उजळून टाकताना दिसतात. पूर्ण दिवस असा समोर उभा ठाकलेला असतो. अनेक कामं दिसत असतात. तरीही अशी सकाळची हवा सगळं-सगळं विसरायला लावून कौतुक करवून घेते. बंगलोरच्या आकाशाची निळाई काहिशी वेगळीच आहे. आकाशात बहुतेक वेळा पांढुरके ढग आळशीपणाने पहुडलेले दिसत असतात. कदाचित त्यामुळेच निळा रंग आणखीनच गहिरा वाटत असावा. IISc तली असंख्य झाडेही मग मनसोक्त डोलून सकाळच्या हवेचा आनंद लुटतात. सूर्य हळूहळू वर येत असतो : मनातले विचारही त्याबरोबर निबर होण्यास सुरुवात होते.

फ़ेब्रुवारी महिना वसंत रुतुची खबर घेउन येतो. आंब्याची झाडं मोहरतात. आसमंत मोहोराच्या तीव्र गंधाने भरून जातो. कुठे कोकिळा , कुठे भारद्वाज डोकं वर काढून दिमाखात फिरताना दिसतात. सध्या इथे festival of colours चालू आहे असं म्हणेन. गुलाबी - पिवळा आणि जांभळा अशा तीन रंगांनी IISc चा ताबा घेतलेला आहे. प्रत्येक झाडाने आपली कक्षा आखून घेतलेली आहे. फुलांचा सडाही कसा शिस्तित तिथे पडतोय! खोडकर वारा मात्र ही शिस्त मोडून चहूकडे रंग mix करण्याच्या उद्योगात आहे. या बहराच्या मोसमातदेखील काही झाडांची पानगळ अजून सुरुच आहे. सगळीच झाडं वेळा पाळतात असं नाही! गेल्या दोन महिन्यांतल्या पानगळीमुळे शिरीष-कुसुमाची झाडं कशी उदास दिसत होती - एक दिवस असा येतो - झाडांवर नजर पडते आणि वा! - नव्या हिरव्या पालवीने झाडाचा पूर्ण 'काया'पालट केलेला दिसतो. हिरवा शालू नेसून सजलेल्या नववधूचा तजेला झाडाच्या कांतीवर परततलेला असतो. आता अजून महिना - दोन महिन्यांत गुलाबी - पिवळा - जांभळा या तीन रंगांबरोबर लाल रंगाचा उत्सव सुरु होईल. गुलमोहोर फुलेल. तप्त उन्हात हा अजब तांबडा रंग मात्र डोळ्यांना गारवा देउन जातो - देवेन्द्रच्या म्हणण्याप्रमाणे 'सारंग' मधला कोमल निषाद जसा सुखावून जातो; अगदी तसाच.

निसर्गाची रंगपंचमी अशा तर्हेने सुरु झालेली आहे. रोजच्या routine मध्ये असे background colours असतात; नसतात असे नाही - पण आपल्याला दिसत नाहीत. IISc मध्ये मात्र हे रंग पावलोपावली आपले लक्ष वेधून घेतात. क्षणभर डोळे भरुन बघायला भाग पाडतात. मन असं रंगात न्हाउन निघालं की कसं स्वच्छ-शांत होतं. कामाचे विचार डोक्यात पुन्हा गर्दी करु लागतात. झाडावरची गुलाबी फुलं अजून एक मन - क्षणभर का होईन - जिंकल्याच्या आनंदात आणखीनच गुलाबी होतात...

फुलवाट

तू या वाटेवरून गेलेली मला चटकन कळतेस
फुलांचा सडा माझ्याकडे डोळे मिचकावून बघत हसतो

आणि

त्या वाटेवर दरवळणारा धुंद सुगंध आता

फक्त या फुलांमुळे - फक्त फुलांमुळे येत नसतो !

ओ युवा युवा!

मंझराबादच्या किल्ल्यावर सुर्योदयाच्या वेळी घेतलेला हा फोटो म्हणजे तारुण्याचं प्रतीक आहे.

युवा म्हणजे अनंत जोष

आणि त्याचबरोबर मौनाचा कोष

युवा म्हणजे सळसळतं रक्त

पण त्याचबरोबर वक्तव्य पोक्त

युवा म्हणजे आक्रमक शंकरा

मल्हार बरसतो कोसळती मग धारा

युवा म्हणजे स्फ़ूर्तीचा सूर्य

पुनवेचा चंद्र कधी कंपाचे क्रौर्य!

The world is pretty much the same...

The week-end has passed. And the world has not changed at all.

• There is the same cheerful picture of Sania Mirza on the front page.
• There still are the same number of potholes on the way towards the hostels.
• In Bihar Laloo still rules the Rabri government.
• In IISc the weather is as wonderful as it has always been.
• Pieterson continues to hit centuries against SA.
• My room bears the same look of untidiness as ever. And I care no less.
• There is the same number of junk e-mails in the mailbox.
• As an unusual phenomenon I hit 43* in a knockout match and helped CEDT through with the first round. The thunderous applause after the victory is the sa..

But no, it's not quite the same. For I have been reading one hell of a book. Yes. Finally I concentrated all my energy towards this book. Mr Howard Roark does not leave my mind. I guess there was no other way this book could have been written; but for AR's deeply profound and in a way, arrogant style. But it was to be written some day, there was no escaping that. The Fountainhead rules my mind and will continue to do so till I-don't-know-how-long. Maybe till I pick up Atlas Shrugged. And that would not be so long. The world will remain pretty much the same as it is today. As it is at this moment. Till I find myself humbled by the great mind of AR; yet again.

Time is money

Well, literally. In Tamil "money" is the word for time!